کسب‌وکار آنلاین، آن بخشی از سبک زندگی امروزه است که به واسطه امکاناتی که فناوری‌های نوین ایجاد کرده‌اند شکل گرفته است. پلتفرم‌ها و بسترهایی همچون دیجی‌کالا و مشابهانش این امکان را ایجاد کرده‌اند تا با بالا و پایین کردن صفحات اینترنتی و گشت‌وگذار در اپلیکیشن‌های موبایلی امکان فروش و خرید محصولی بدون نیاز به دردسرهایی که خرید و فروش فیزیکی به همراه دارد، ایجاد شود. امکانی که هم به سود خریداران و هم فروشندگان است.
این بعد فناورانه مهمترین بخشی است که ساز و کار کسب‌وکارهای سنتی را به آنلاین تبدیل کرده است.
وقتی دیتاسنترها جایگزین مغازه‌های “پاخور” می‌شوند
آنچه پیش از این در رابطه با یک کسب‌وکار اهمیت داشت و مزیت رقابتی محسوب می‌شد، موقعیت مکانی بود. تفاوت میان یک مغازه محلی با مغازه‌ای که در بازار کاسبان یک حوزه بود، به معنای مراجعه بیشتر و به دنبال آن فروش بیشتر بود. همین مسئله اما خود هزینه‌های بیشتری را به کالای نهایی اضافه میکرد، از جمله هزینه اجاره یک مغازه اصطلاحا پاخور یا مغازه‌ای که در محل پرمراجعه یک کسب‌وکار قرار داشت. حالا اما کسب‌وکار دیجیتال موجب حذف این عامل شده و از همین رو “عدم وابستگی به مکان” از مهمترین ویژگی‌هایی است که کسب‌وکار دیجیتال ایجاد کرده است. به گفته کیوان محیط‌مافی، مدیر ارشد محصول دیجی کالا: «پلتفرم‌های تجارت الکترونیک، برخلاف کسب‌وکارهای سنتی، وابسته به مکان خاصی نیستند. اینجا با پایگاه‌های داده و سرور‌هایی مواجهیم که حتی ممکن است تحت تملک کسب‌وکار مدنظر ما نباشند. کسب‌وکار مورد نظر به صورت تکنولوژی روی آنها قرار می‌گیرد و با ارائه خدمات، به اشکال مختلف، درآمدزایی می‌کند. چنین کسب‌وکاری به لحاظ فیزیکی شاید املاک و مستغلات خاصی نداشته باشد و فقط مجموعه‌ای از دیتاسنترها و سرورها و البته یک وبسایت یا اپلیکیشن باشد.»
تغییر اهمیت مکان در کسب‌وکار را می توان با مقایسه دو خرده فروشی بزرگ دنیا تشریح کرد. شرکت والمارت که با مدل کسب‌وکار سنتی پیش رفته و بزرگترین شبکه فروشگاهی در جهان را دارد و به دنبال همین موضوع گسترش کسب‌وکار آن منوط به گسترش فضای فیزیکی است و آمازون که در سوی دیگر طیف قرار گرفته و با وجودی که آن هم از بزرگترین خرده فروش‌های دنیا است، اما به جای آنکه فضای فیزیکی فروشگاهی قابل توجهی داشته باشد، بر خرده‌فروشی در بستر وب متمرکز شده است.
علی‌محمد فروتن‌نژاد، مدیر ارشد توسعه نرم‌افزار دیجی‌کالا با مقایسه مدل تجاری این دو فروشگاه به ویژگی‌های هر کدام اشاره می‌کند: «والمارت با مجموعه‌ای از فروشگاه‌های فیزیکی در چندین کشور، انبار و فروشگاه‌های خود را در هر منطقه دارد. اما آمازون دقیقا در نقطه مقابل قرار گرفته است. کافی است ارزش بازار امروز را بررسی کنیم تا ببینیم آمازون با مجموعه‌ای ۱.۳ تریلیون دلاری چقدر از والمارت ۳۲۹ میلیارد دلاری جلوتر است. والمارت برای توسعه باید به صورت حضوری در محلی حاضر شود و امورات مربوط به احداث فروشگاه، انبارها و غیره را پیاده‌سازی کند؛ اما آمازون چنین نیست و بستر آنلاین کارها و سرعت توسعه آن را به شدت بیشترکرده است.»
تفاوت فروش دیجیتال و سنتی، تفاوت میلیارد و تریلیون!
به گفته محیط‌مافی این دو خرده فروشی بزرگ دنیا از مزیت‌های مختلف یکدیگر هم غافل نیستند: «آمازون به‌عنوان یک تجارت الکترونیک و والمارت به‌عنوان یک تجارت سنتی در دو سر طیف بازارهای مدرن و سنتی قرار دارند و کم‌کم به هم نزدیک خواهند شد. همانطور که آمازون در پی ایجاد فروشگاه‌های فیزیکی است، والمارت هم فروش آنلاین خود را تقویت خواهد کرد.
۱- دسترسی نامحدود به مشتریان
ویژگی مهم دیگر کسب‌وکارهای آنلاین یا دیجیتال مقیاس‌پذیری است. متغیری که به صورت بالقوه امکان دسترسی نامحدود به مشتریان را ایجاد می‌کند. از آنجایی که در پلتفرم‌های اقتصادی ابعاد مختلف به صورت در هم تنیده عمل می‌کنند نمی‌توان هر کدام از ویژگی‌ها را قطعه جداگانه‌ای از یک پازل دانست و مدعی شد که در کنار هم قرار گرفتن آنها فضای جدیدی را ایجاد می‌کند. از همین رو برای تبیین بهتر ویژگی‌ها است که این دسته‌بندی صورت می‌گیرد. مقیاس‌پذیری هم از این قاعده مستنثی نیست و هر چند مشابهت‌هایی با عدم وابستگی به مکان دارد اما برای تشریح بهتر با عنوان جداگانه مقیاس پذیری تبیین می‌شود. فلاحت مدیر محصول تپسل در رابطه با اهمیت مقیاس پذیری(scalability) در اکوسیستم دیجیتال می‌گوید: «در پلتفرم‌های سنتی تعداد محدود فروشگاه منجر به مراجعه تعداد محدود مشتریان می‌شود. درصورتی که در تجارت الکترونیک محدودیتی از این حیث وجود ندارد و همین عاملی است برای پیشی گرفتن تجارت‌های الکترونیک از کسب‌وکارهای سنتی. کسب‌وکار سنتی برای دسترسی بیشتر به مشتریان خود ناچار است تعداد فروشگاه‌های خود را با صرف هزینه زیاد افزایش دهد اما در پلتفرم‌های آنلاین، دسترسی به تعداد بیشتری از مشتریان، به کمک تکنولوژی‌ها و فناوری‌ها امکان‌پذیر می‌شود که سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر از مدل افزایش فروشگاه فیزیکی است. این مساله ارزشی را برای یک مجموعه خلق می‌کند که صاحب کسب‌وکار و مشتری هردو از آن بهره می‌برند.»
۲- تغییر؛ بدون توقف
نکته بسیار ویژه و مورد اهمیت دیگر در کسب‌وکار آنلاین که یک مزیت نسبت به کسب‌وکار سنتی محسوب می‌شود، تطبیق‌پذیری است. در کسب وکار آنلاین بر خلاف کسب‌وکار سنتی تغییرات به شکلی نیست که منجر به توقف فروش شود. فروتن‌نژاد در توضیح این ویژگی می‌گوید: «از آنجا که در حوزه نرم‌افزار هزینه تغییرات بسیار پایین است، تغییر دادن بخش‌های مختلف کسب‌وکار هزینه چندانی ندارد. اگر هزینه‌ای هم باشد به مراتب از کسب‌وکارهای سنتی کمتر است. برای مثال ما شاید در دیجی‌کالا روزی ۴۰۰ بار تغییرات کوچک و بزرگ را در امور نرم‌افزار انجام دهیم و حتی نقصی در ارائه خدمات نداشته باشیم. حال در نظر بگیرید چنین تغییراتی را می توان در تولید یک خودرو اعمال کرد؟ با این سرعت و این هزینه؟ این ویژگی دنیای نرم‌افزار است که منجر به تغییرات سریع و در نهایت تطبیق‌پذیری می‌شود. ما می‌توانیم خود را با هر شرایطی وفق دهیم.»
از سوی دیگر تطبیق پذیری در فضای آنلاین این قابلیت را می‌دهد که با هزینه کمتر و سرعت بیشتری نیاز مشتری برطرف و خواسته‌های آن برآورده شود، فلاحت با مثالی این ویژگی‌ها را مقایسه می‌کند: «تغییرپذیری سریع و کم‌هزینه، ابزار کارآمدی در برآورده کردن انتظارات مشتری است. یادم هست در ایام نوجوانی که برای تهیه بازی‌های رایانه‌ای به بازار پشت شهرداری می‌رفتیم ممکن بود بازی مورد نظرمان را پیدا نکنیم یا با آمدن کنسول بازی جدید، بازی‌های کنسول قبلی نایاب شود. این نمونه یک بازار سنتی است که نمی‌توانست انتظارات مخاطب را برآورده کند. اما مثلا پلتفرم دیوار را ببینید. وقتی این مجموعه متوجه شد مخاطب برای خرید خودروی دست دوم نیاز به کارشناس دارد، بخش جدیدی را به پلتفرم خود افزود تا با رفع این نیاز مخاطب، برای خودش و مشتری ارزش خلق کند. این قابلیت تغییرپذیری سریع تجارت الکترونیک است.»
۳- تطبیق پذیری موتور محرک کسب‌وکارهای سنتی
ویژگی‌های کسب‌وکارهای آنلاین موجب شده تا صاحبان مشاغل سنتی با امکانات و ابزاری همراه شوند که شیوه فعالیتشان را متحول می‌کند. فلاحت در این رابطه می‌گوید: «یادم هست زمانی که در طاقچه بودم، خیلی از ناشران هنوز از نرم‌افزار زرنگار برای صفحه‌بندی استفاده می‌کردند. الان اما کار به جایی رسیده که ناشر فایل آماده تبدیل به E-pub را در اختیار پلتفرم عرضه کتاب‌های الکترونیکی می‌گذارد. اینجا است که ناشر از طریق یک پلتفرم مدرن به یک توانمندی رسیده و ارزش جدیدی برای خود خلق کرده است. این ارزش به ناشر امکان فعالیت بیشتر و باکیفیت‌تر در حوزه تجارت الکترونیک را داد و ناشر توانست برای مخاطبانش در بستر آنلاین ارزش بیشتری بیافریند.»